Konserwacja dzieł sztuki – ile kosztuje, jak długo trwa i jakie obiekty można oddać do konserwatora?

Kolekcjonujesz obrazy? Posiadasz w swoich zbiorach obrazy, które przydałoby się „odświeżyć”? A może właśnie kupiłeś lub znalazłeś na aukcji obraz, który bardzo Ci się podoba, jednak wymaga konserwacji i zastanawiasz się jak to ugryźć? W tym wpisie znajdziecie odpowiedzi na 10 najczęściej zadawanych pytań do konserwatora dzieł sztuki: 

1. Po co poddawać obiekty konserwacji?
2. Jakie przedmioty można poddawać konserwacji?
3. Ile kosztuje konserwacja? Czy jest jakaś jedna cena kompleksowej usługi konserwacji np. obrazu? 
4. Co jest brane pod uwagę przy wycenie danej usługi konserwatorskiej?
5. Jak długo trwa taka konserwacja?
6. Czy można wycenić koszt konserwacji po wysłaniu zdjęcia obiektu?
7. Czy można wysłać obiekt do konserwacji np. kurierem? Jak wygląda sprawa transportu?
8. Dlaczego konserwacja jest taka droga?
9. Na ile wystarczy ta konserwacja, na jak długo?
10. Na co dokładnie jest odporne zakonserwowane dzieło a na co nadal trzeba uważać?

Mam nadzieję, że przybliży Wam to tajemniczy świat konserwacji dzieł sztuki, odpowie na pewne pytania i wyjaśni niektóre kwestie. Artykuł przygotowałam wraz z koleżanką po fachu – konserwatorką dzieł sztuki Elżbieta Maliną-Wąsowską, której działania w Internecie możecie obserwować tutaj. Ela prowadzi również bloga, na którym poczytacie między innymi o obrazach, które Ela konserwowała.

Jeśli siedzisz już w wygodnym fotelu z filiżanką smacznej kawy zapraszam do świata konserwacji malarstwa.

Po co poddawać obiekty konserwacji?

Głównie po to, aby cieszyły nasze oczy jak najdłużej. Celem konserwacji jest zachowanie obiektu zabytkowego w pierwotnym stanie przez jak najdłuższy czas oraz zachowanie jego wartości. Konserwacja jako proces odpowiada na potrzebę przywrócenia świetności zniszczonym zabytkowym przedmiotom. Dzięki konserwacji, możemy zahamować lub wręcz odwrócić skutki procesu degradacji, a dany obiekt może istnieć w niezmienionym stanie (oczywiście przy odpowiednim traktowaniu) przez wiele lat. 

Jakie przedmioty można poddawać konserwacji?

Konserwacji poddać można przedmioty i obiekty, które są w jakikolwiek sposób zniszczone lub uszkodzone i których stan zachowania nie jest dobry. Rodzaj zniszczeń może mieć różną skalę, od małych np. pojedyncze ubytki po duże, np. krusząca się warstwa malowidła ściennego.  Przyczynę zniszczeń ocenia konserwator i dobiera odpowiednie metody konserwacji. Mogą to być obiekty muzealne, o wysokiej klasie artystycznej i ogromnej wartości ale również pamiątki rodzinne, które wiele z nas przechowuje w domu – obrazy, oleodruki (druki na papierze najczęściej o tematyce religijnej) , rzeźby (czy figurki z różnych materiałów), fotografie, ramy do obrazów, dokumenty i wiele innych przedmiotów. Oczywiście konserwatorzy podejmują się także pracy przy dużo większych realizacjach, np. malowidłach ściennych, nastawach ołtarzowych czy całych budynkach wymagających interwencji dużego zespołu specjalistów. 

 Ile kosztuje konserwacja? Czy jest jakaś jedna cena kompleksowej usługi konserwacji np. obrazu? 

Nie istnieją jednolite ceny za usługi konserwacji. Dlaczego? Ze względu na to, że KAŻDY obiekt wymagający interwencji konserwatora jest inny, ma inny rodzaj i zakres zniszczeń, nie da się określić schematycznego cennika usług konserwatorskich. Wycena danej usługi zależy od wielu czynników i musi być ustalana indywidualnie dla każdego konserwowanego obiektu.Inaczej wyceniamy konserwację obrazu, który jest niewielkich rozmiarów (np. 20×30 cm) i wymaga jedynie oczyszczenia z powierzchniowych zabrudzeń i nałożenia werniksu, a inaczej obiekt, który został zalany, ma ubytki w płótnie/papierze, jest przedarty, warstwa malarska się kruszy, a dodatkowo jest to duży obraz. Zarówno czas pracy przy każdym obiekcie będzie zróżnicowany, jak i zasób materiałów i środków, które konserwator wykorzystuje do przeprowadzanych zabiegów. Usługi konserwatorskie mogą być drogie, ale nie muszą. To zależy od stanu zachowania obiektu. Często jednak problemy nie są duże np. pociemniały werniks, brud i kurz na powierzchni obrazów czy niewielkie rozdarcie płótna. Zawsze warto zapytać konserwatora o wycenę oraz opinię. Każdy obiekt wyceniany jest indywidualnie, co można to określić jako spersonalizowaną usługę 😉

Co jest brane pod uwagę przy wycenie danej usługi konserwatorskiej?

Pod uwagę brany jest stan zachowania obiektu, złożoność koniecznych zabiegów do wykonania, jego wymiary i oczywiście jaki to jest obiekt 🙂 Konserwator, wyceniając daną usługę musi wziąć pod uwagę czas pracy, jakość i ilość potrzebnych materiałów oraz ewentualnie badania,które są potrzebne w celu zebrania informacji o obiekcie. Znaczenie ma także kwestia logistyczna – transport, ewentualne koszty dodatkowe takie jak np. współpraca z innymi specjalistami podczas badań przy obiekcie. Czasami właściciel obiektu prosi o sporządzenie dokumentu z ogólnym opisem konserwacji – coś w rodzaju certyfikatu przeprowadzonej usługi – to również należy brać pod uwagę w razie chęci uzyskania takiego dokumentu. Dokumentacja konserwatorska – jeśli jest potrzebna – jest wyceniana osobno. Zawiera ona wszystkie podstawowe informacje o obiekcie, program prac konserwatorskich, ich przebieg oraz zdjęcia przed, w trakcie oraz po zakończonej pracy. Jest więc wiele czynników wpływających na cenę usługi konserwatorskiej.

Jak długo trwa taka konserwacja?

Tutaj również odpowiedź nie jest czarno-biała. Czas pracy nad obiektem zależy od jego stanu zachowania, dobranych zabiegów konserwatorskich, wielkości obiektu i wielu innych.  Jeżeli obiekt przekazany do konserwacji nie wykazuje większych zniszczeń, a praca przy nim polega głównie na usunięciu zabrudzeń i nałożeniu nowego werniksu, to możemy mówić o czasie od kilku dni do 2 tygodni ale często średni czas pracy wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy. Wiąże się to również z koniecznością zachowania odstępu czasowego pomiędzy kolejnymi etapami konserwacji, obiekt czasami musi “odpocząć” aby go nie zmęczyć licznymi interwencjami, jeśli takich wymaga. Retusz wykonywany farbami musi dobrze wyschnąć, aby można było aplikować werniks końcowy, pośpiech jest tu wykluczony! Czasami zaplanowane przez konserwatora postępowanie przy konkretnym obiekcie okaże się dla niego nieskuteczne i trzeba przeprowadzić szereg prób na inne metody czy środki, które sprawdzą się przy danym problemie i przede wszystkim będą bezpieczne dla oryginalnej materii. 

Czy można wycenić koszt konserwacji po wysłaniu zdjęcia obiektu?

Po przesłaniu zdjęcia konserwator może ustalić widełki cenowe, czyli przedział cen, podając minimalną i maksymalną kwotę za daną usługę. Często po otrzymaniu zapytania o usługę, konserwator prosi zainteresowaną osobę o przesłanie jak najlepszych zdjęć obiektu – całości z przodu i tyłu, zbliżeń na szczególnie problematyczne miejsca, jeśli takie są. Pytamy również o wymiary. To wszystko umożliwia podanie orientacyjnego kosztu jednak dokładna wycena możliwa jest po obejrzeniu i zbadaniu obiektu osobiście.

Czy można wysłać obiekt do konserwacji np. kurierem? Jak wygląda sprawa transportu?

Niektóre obiekty pozwalają na wysyłkę kurierem – w kwestii wymiarów, jego budowy i stanu zachowania, jednak najpierw zalecana jest konsultacja z konserwatorem, czy taka forma transportu będzie bezpieczna i nie uszkodzi dodatkowo obiektu. Problematyczne staje się wysyłanie obrazów oprawionych w ramę ze szkłem – miałam jakiś czas temu taką sytuację, że klient nadał przesyłkę kurierem, która była znakomicie zabezpieczona, zawierała wszystkie potrzebne oznaczenia o zachowaniu ostrożności z przesyłką zawierającą szkło, a mimo to szyba nie przetrwała transportu…Jeśli to tylko możliwe, zalecany jest transport osobisty lub, jeśli istnieje taka szansa, skorzystanie z oferty odbioru obiektu przez konserwatora (oczywiście trzeba wziąć pod uwagę koszt takiej usługi).

Dlaczego konserwacja jest taka droga?

To nasze “ulubione” pytanie 😉 Praca konserwatora dzieł sztuki jest bardzo złożona. Jako specjalista, pochylamy się nad każdym obiektem z dużą uwagą. Na cenę usługi, oprócz materiałów oraz czasu pracy składa się również szeroka wiedza konserwatora oraz doświadczenie w pracy. Sam proces konserwacji jest poprzedzony szeregiem badań i obserwacji, oceny stanu zachowania i dopiero na podstawie wyciągniętych wniosków, można przygotować plan działania i plan zabiegów. Podczas procesu konserwacji używamy profesjonalnych materiałów i narzędzi konserwatorskich, które po prostu, mówiąc po ludzku są dosyć drogie, nie można sobie pozwolić na kompromisy, bo to się prędzej czy później zemści 🙂 Nie bez wpływu na koszt konserwacji pozostaje też czas – taki proces jest dosyć czasochłonny, wymagający dużej uważności i cierpliwości. Bierzemy na siebie dużą odpowiedzialność, każdy obiekt otaczamy profesjonalną opieką. Warto podkreślić także to, ile same zainwestowałyśmy w to, aby móc legitymować się dyplomem konserwatora dzieł sztuki i posiąść wszelkie konieczne uprawnienia do wykonywania zawodu. To są 6 letnie, bardzo wymagające studia, a praca odbywa się często w trudnych warunkach – z ciężką chemią, rozpuszczalnikami. Oczywiście edukacja w tym zakresie na studiach się nie kończy, chcąc być coraz lepszym w swoim fachu należy uzupełniać swoją wiedzę nieustannie, czy to poprzez literaturę fachową, udział w szkoleniach w Polsce i za granicą, staże zagraniczne czy samodzielne próby i poszukiwania nowatorskich rozwiązań. 

Na ile wystarczy ta konserwacja, na jak długo?

Przy dobrze wykonanej konserwacji oraz, co równie ważne – odpowiednim przechowywaniu obiektu po konserwacji i stosowaniu się do zaleceń konserwatora, możemy przewidzieć, że obiekt przetrwa w dobrej kondycji kolejnych kilkadziesiąt lat. Nowe metody oraz nowoczesne technologie sprawiają, że konserwacja obiektu wystarcza na długo. Celem jest, aby wystarczyła na jak najdłużej. Na rynku materiałów konserwatorskich pojawiają się coraz lepsze materiały, których trwałość jest badana w warunkach przyspieszonego starzenia, dlatego mamy możliwość orientacyjnego oszacowania trwałości dzieła poddanego konserwacji.

Na co dokładnie jest odporne zakonserwowane dzieło a na co nadal trzeba uważać? 

Po wykonanej usłudze klient dostaje tzw. zalecenia konserwatorskie – czyli taką instrukcję obsługi, w której jest napisane jak obchodzić się z obiektem, jak go przechowywać i czego nie robić. Proces konserwacji pozwala zatrzymać oraz usunąć w pewnym stopniu skutki procesu degradacji (np. powstrzymanie dalszego odspajania się i osypywania warstwy malarskiej, wzmocnienie osłabionego płótna, papieru, drewna – poszczególne warstwy budujące dzieło zostają wzmocnione, skonsolidowane), jednak aby dzieło jak najdłużej zachowało swoją wytrzymałość należy zapewnić mu odpowiednie warunki, takie jak: właściwa temperatura, która oscyluje wokół 20℃, ekspozycja nie narażona na bezpośrednie działanie promieniowania słonecznego czy odpowiednia wilgotność dla obiektu. Jeśli mamy obraz, czy inny obiekt, który eksponujemy na ścianie, zadbajmy o to, by nie wisiał on bezpośrednio nad, czy też obok źródła ciepła (kominków czy grzejników). Ważną kwestią jest też czyszczenie takiego obiektu – nie za często a jeśli już to najlepiej delikatnie omiatać go z kurzu na sucho, bez stosowania detergentów czy wody. W razie mocniejszych zabrudzeń warto zwrócić się do konserwatora, który bezpiecznie je usunie, niż ryzykować samodzielnymi próbami, które nie kończą się zazwyczaj dobrze 😉 Mimo wykonanych zabiegów konserwatorskich, które wzmacniają strukturę naszego obiektu starajmy się unikać sytuacji, które naraziłyby zabytkowe przedmioty na mechaniczne uszkodzenia – wgniecenia płótna, obicia krawędzi ramy czy upadek z regału. 

Apel do kolekcjonerów

Na koniec chciałybyśmy zaapelować do właścicieli starych, zabytkowych przedmiotów: nie podejmujcie sami prób naprawy zniszczeń swoich obiektów, to prawie nigdy nie kończy się dobrze! W nasze ręce trafiają obrazy, które próbowano czyścić (o zgrozo!) tzw. babcinymi sposobami np. ziemniakami, mlekiem, cebulą, rozpuszczalnikiem, czego efektem są wykwity pleśni, wymyta twarz, a raczej to, co z niej zostało na portrecie… Płacicie za takie błędy podwójnie, dlatego, że konserwator poza naprawą skutków degradacji spowodowanej wiekiem obiektu, musi naprawić również Wasze błędy! Zaufajcie profesjonalistom, konserwatorom dzieł sztuki, którzy znają się na rzeczy 😉